Pierwsze wzmianki o połączeniu anarchii i kultury znajdziemy w esejach Matthewa Arnolda już w XIX wieku. Angielski poeta wskazywał, że kultura dąży do zniesienia klas. Poza tym pozwala ludziom na całym świecie bez ograniczeń doświadczać emocji. Czy ten pogląd nie stracił na znaczeniu w ostatnich dekadach?
Czy kultura to przestrzeń wolności?
Nie da się ukryć, że kultura (nie tylko jej twory, ale też tzw. kultura społeczna) wymaga wolności tworzenia, ekspresji. Jednak uwzględniając relację między artystą a widzem, pojawiają się istotne ograniczenia w wolnej sztuce.
Współczesne stosunki społeczno-ekonomiczne wymagają, aby twórczość artysty była odbierana przez widza. Dzieło ma być towarem o określonej cenie. To wymaga, aby problematyka, która nie jest szczególnie bliska klasie próżniaczej, była pomijana, trywializowana. W konsekwencji artyści mogą więc podświadomie ograniczać wolność. W kontrze do uprzemysłowienia sztuki stoi anarchizm.
Sztuka i anarchia
Anarchizm zauważa duże znaczenie państwa w ograniczaniu wolności artystów. Nie tylko wyżej wzmiankowane uprzemysłowienie sztuki jest przejawem totalitaryzmu. Konstrukcje prawne, które chronią wybrane osoby (np. prezydenta), religię czy korporacje (przez prawo autorskie) sprawiają, że państwo przyjmuje tzw. władzę estetyczną. Rezultatem jest klimat autocenzury i wtórność sztuki.
Po II Wojnie Światowej anarchizm stał się mniej powszechną ideologią, ale był szczególnie często implementowany przez awangardę artystyczną. Jednak współcześnie anarchizm (a raczej antypaństwowość czy nawet libertarianizm) stał się obecny również w sztuce masowej.
Filmy takie jak American Beauty, V jak Vendetta czy Matrix, muzyka Mathangi Arulpragasamy (M.I.A.) stały się elementem kultury popularnej, ale nie wpłynęły istotnie na debatę publiczną czy relacje polityczne. Są jedynie ciekawostką, która nie angażuje ruchów robotniczych czy anarchistycznych.
Współczesny anarchizm w sztuce jest obecny wśród ruchów i artystów ulicznych. Jednak i oni stopniowo stają się elementem kultury głównego nurtu (np. niemiecki zespół Neonschwarz czy francuska raperka, Keny Arkana, którzy początkowo grali w przestrzeni nienormowanej prawnymi ograniczeniami).
Rola kultury w życiu społecznym
Kultura pozwala mówić o tym, co nie do opisania. Wyznaczając sobie ramy kultury, ograniczamy przestrzeń do komunikowania. Dotyczy to też wymiaru politycznego. Anarchizm słusznie zauważa, że forma przekazu sztuki może być różnorodna (też w nauce czy pracy) i wieloosobowa (np. strajki), a publiczność niekoniecznie namacalna. Niemniej w świecie utowarowanej sztuki jest to znacząco ograniczone.
